🌫️ પુસ્તકનું રહસ્ય 📚
પ્રકરણ ૧: શારદા જ્ઞાન મંદિરનું મૌન અને આરવનું આગમન
શિયાળાની એ સવારે, શહેરની ભાગદોડ અને જીવનની ઝડપથી દૂર, શારદા જ્ઞાન મંદિર' નું પુસ્તકાલય એક અલગ જ અસ્તિત્વ સાથે ઊભું હતું.
ઈમારતની શૈલી ગ્રેનાઈટ અને જૂના લાલ પથ્થરોની હતી, જે તેના અસ્તિત્વના લગભગ સો વર્ષોની ગાથા કહેતી હતી. મુખ્ય દરવાજા પર કાંસાની જૂની તકતી પર 'શારદા જ્ઞાન મંદિર' અંકિત હતું, જે ધુમ્મસના આછા પડમાં ઢંકાયેલું હતું.
અંદરનું વાતાવરણ તો વધુ જ ગહન હતું. ઊંચી છત, જેના પરના લાકડાના બીમ પર ધૂળના પડ જામ્યા હતા, અને હવાના અવરજવર માટે બનાવેલા ઝીણા ગવાક્ષોમાંથી આવતો આછો, પીળાશ પડતો પ્રકાશ. અહીં હજારો પુસ્તકો હતા, દરેક એક યુગ અને એક કથાને છુપાવીને બેઠું હતું. લાકડાના છાજલીઓ અને ફર્શ પર વર્ષો જૂની ધૂળની ગંધ, પુસ્તકોના કાગળની સુંગધ સાથે ભળીને એક અનોખી સુવાસ સર્જતી હતી – જાણે જ્ઞાનની સુગંધ. આ સુગંધમાં એક ભેજ હતો, જે ભૂતકાળના રહસ્યોનો સંકેત આપતો.
માન્યતાઓ અને કથાઓ: આ પુસ્તકાલય વિશે એવી માન્યતા હતી કે તેની સ્થાપના કોઈ સિદ્ધ પુરુષે કરી હતી અને અહીંની કેટલીક દુર્લભ હસ્તપ્રતોમાં અલૌકિક શક્તિઓનો ઉલ્લેખ છે. લોકકથાઓ મુજબ, અહીંની જૂની દીવાલો અનેક અદૃશ્ય ઘટનાઓની સાક્ષી હતી, પણ ક્યારેય કોઈ સ્પષ્ટ કે મોટો બનાવ ન બનતાં, આ માન્યતાઓ માત્ર જૂની કથાઓ બનીને રહી ગઈ હતી.
પુસ્તકાલયના પરિસરની બહારનું દ્રશ્ય એક સજીવ ચિત્ર જેવું હતું, પરંતુ તેમાં કોઈ શોરબકોર નહોતો.
ચાની લારીઓ અને વેપારીઓ: સામેની ફૂટપાથ પર, કાળુભાની ચાની લારી પરથી આવતી વરાળ હવામાં ઓગળી રહી હતી. લારીવાળો ધીમા અવાજે ગ્રાહકોને કપ-રકાબી આપતો હતો. અહીં આજુબાજુની દુકાનોના વેપારીઓ (જેમ કે કપડાંની દુકાનનો માલિક કે જૂતાની દુકાનનો યુવાન કારીગર) પોતાની દુકાનો ખોલતા પહેલાં ચાની ચૂસકી લેતા હતા. તેઓ ધીમા અવાજે, લગભગ ગણગણાટમાં, દિવસના સમાચારોની આપ-લે કરતા.
વૃદ્ધો અને વિદ્યાર્થીઓ: વહેલી સવારે છાપું વાંચવા માટે આવનારા વૃદ્ધો લાઇબ્રેરીના પગથિયાં પાસે ભેગા થયા હતા. તેમના છાપાં ઉથલાવવાના, વળી અને પાછા ખોલવાના ધીમા અવાજો એક લય સર્જતા હતા. બીજી તરફ, બેન્ચ પર બેઠેલા વિદ્યાર્થીઓ ઠંડીમાં પોતાનાં ગરમ કપડાંમાં વીંટળાઈને, પુસ્તકોના પાના ફેરવી રહ્યા હતા.
આ બધું જ, પુસ્તકાલયની અંદરના ઊંડા મૌનને તોડતું નહોતું, પણ તેના મૌનના ધ્વનિને વધુ મજબૂત બનાવતું હતું. બહારની શાંતિ એ લાઇબ્રેરીની આંતરિક ગહનતાનો પડઘો હતો.
આવી જ શાંતિમાં, આરવ નામનો એક યુવાન છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી નિયમિત આવતો.
આરવની ઉંમર પચીસની આસપાસ હશે. તે સાધારણ ઊંચાઈ અને પાતળો બાંધો ધરાવતો હતો. તેના કપડાં હંમેશા સ્વચ્છ પણ સાદા રહેતા. તેની સૌથી મોટી વિશેષતા તેની આંખો હતી. કાળી, તીક્ષ્ણ આંખોમાં એક વિચક્ષણ ચમક હતી, જે દરેક બાબતને તાર્કિક રીતે તપાસવા ટેવાયેલી હતી. તેના ચહેરા પર એક સહજ ગંભીરતા રહેતી, જાણે તે હંમેશા કોઈક ઊંડા વિચારમાં ડૂબેલો હોય.
તે સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓની તૈયારી કરતો હતો, પણ તેનો અસલી રસ તો 'સારા પુસ્તકો' વાંચવામાં હતો. તેના મતે, પરીક્ષા પાસ કરવી એ લક્ષ્ય હતું, પણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું એ જીવનનો માર્ગ હતો.
તે દિવસે, આરવને તેના અભ્યાસના સામાન્ય પુસ્તકોમાં રસ ન પડ્યો. તેનું મન એક અજાણી, જૂની વાત તરફ ખેંચાઈ રહ્યું હતું.
આરવ પોતાની ખુરશી પરથી ઊભો થયો અને લાઇબ્રેરીના સૌથી છેડે આવેલા જૂના વિભાગ તરફ ગયો. આ વિભાગમાં ભાગ્યે જ કોઈ આવતું.
જૂના વિભાગમાં પગ મૂકતા જ હવામાં ધૂળના કણો ઊડ્યા. અહીંની છાજલીઓ, બાકીના વિભાગો કરતાં ઘણી ઊંચી અને ઘેરી હતી. ધૂળના જાડા પડ નીચે દબાયેલા, જર્જરિત અને સદીઓ જૂના પુસ્તકો અહીં હતા. ઘણા પુસ્તકોના શીર્ષકો પણ ઉકેલી શકાય તેમ નહોતા.
આરવને એવું લાગ્યું કે તે સમયના પ્રવાહમાંથી બહાર નીકળીને કોઈ અન્ય યુગમાં આવી ગયો છે.
એક ખૂણામાં, છાજલીઓના છેલ્લા છેડે, આરવની નજર એક એવા પુસ્તક પર પડી, જે બાકીના પુસ્તકો કરતાં સહેજ અલગ લાગતું હતું – જાણે કોઈ તેને ખાસ બચાવીને રાખ્યું હોય. તેના પરનું ધૂળનું પડ ઓછું હતું.
તેણે હાથ લંબાવીને પુસ્તક ખેંચ્યું.
પુસ્તકનું કવર જાડા, ઘેરા બદામી રંગના, ચામડાના આવરણવાળું હતું. આવરણની કિનારીઓ ઘસાઈ ગયેલી હતી. તેના પર કોઈ નામ કે લેખકનું નામ સ્પષ્ટ નહોતું, ફક્ત મધ્યમાં સોનેરી પાણીના અક્ષરોમાં એક અજ્ઞાત પ્રતીક અંકિત હતું, જે લગભગ ભૂંસાઈ ગયું હતું.
પુસ્તક કદમાં નાનું પણ ભારે હતું. ખોલતાની સાથે જ પુસ્તકમાંથી સૂકાયેલા ફૂલો અને એક અજાણી, તીવ્ર સુગંધ આવતી હતી – જે જૂના કાગળ, ધૂપ અને કોઈ અજાણ્યા મસાલાની મિશ્રિત સુગંધ હતી. કાગળો પીળાશ પડતા, નરમ અને નાજુક હતા.
આરવે તે પુસ્તક લઈને પોતાનું નિયમિત ટેબલ છોડી દીધું અને જૂના વિભાગમાં જ એક શાંત ખુરશી પર બેઠો.
તેણે વાંચવાનું શરૂ કર્યું. શરૂઆતમાં તેમાં ફિલોસોફી અને યોગિક ક્રિયાઓ વિશે લખ્યું હતું, પણ જેમ જેમ તે અંદર ઉતરતો ગયો, તેમ તેમ તેને એક અજીબ શાંતિ અનુભવાતી ગઈ. જાણે તે ફક્ત વાંચી નથી રહ્યો, પણ કોઈ ઊંડી ધ્યાનની અવસ્થામાં પ્રવેશી રહ્યો હોય.
એક તીવ્ર શાંતિ આરવના મગજ પર છવાઈ ગઈ. બહારના બધા જ અવાજો – ચાની લારીનો ખણખણાટ, વૃદ્ધોનો ગણગણાટ – શૂન્ય થઈ ગયા હોય તેવું લાગ્યું. તેના મનમાં પણ કોઈ વિચાર નહોતો.
વળી, બીજી જ ક્ષણે, તેના હૃદયમાં એક અલગ પ્રકારની લાગણી ઉમટી – એક અસ્પષ્ટ ઉત્સાહ અને કોઈ અતીતનું રહસ્ય જાણવાની અધીરાઈ. જાણે આ પુસ્તક માત્ર તેના મગજને નહીં, પણ તેના આત્માને પણ સ્પર્શી રહ્યું હોય.
તાર્કિક આરવે મનને સમજાવ્યું, "આ જૂના પુસ્તકની તીવ્ર સુગંધ અને વાતાવરણની અસર છે, મનનો વહેમ."
પરંતુ પુસ્તકનું એક પાનું ફેરવતા જ, તેને એક એવો વિભાગ મળ્યો જે તેના તર્કને કાયમ માટે હલાવી દેવાનો હતો. આ વિભાગમાં મોટા ભાગનું લખાણ અજ્ઞાત લિપિમાં હતું, અને તેની નીચે સામાન્ય ગુજરાતીમાં એક અસ્પષ્ટ ભાવાર્થ લખેલો હતો. આ જ એ રહસ્યમય માહિતી હતી, જેણે આરવના જીવનમાં 'વિસ્મૃતિનું ચક્ર' શરૂ કર્યું.
